Pozostając w tematyce ochrony prawnej prawa własności, w kolejnym materiale skupimy się na roszczeniu negatoryjnym oraz roszczeniach uzupełniających. Obok opisanego już roszczenia windykacyjnego, jednym z głównych sposobów ochrony prawa własności jest roszczenie negatoryjne.
Zgodnie z art. 222 § 2 Kodeksu cywilnego, przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń. Przedmiotem roszczenia jest zatem żądanie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i zaniechanie dalszych naruszeń.
Roszczenie negatoryjne przysługuje właścicielowi przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób niż przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą. Z reguły chodzi o takie działania, jak: przechodzenie, przejeżdżanie po cudzym gruncie, czerpanie wody, niszczenie upraw czy wznoszenie budowli.
Przesłanką do skorzystania z tego środka jest bezprawne wkroczenie w sferę władztwa nad cudzą rzeczą, z tym jednak zastrzeżeniem, iż nie ma ono charakteru całkowitego pozbawienia władztwa nad rzeczą. Roszczenia te są bezwzględnie skuteczne wobec każdej osoby, która narusza cudzą własność. Mają one charakter obiektywny, a zatem do wystąpienia z takim roszczeniem wystarczający jest sam fakt naruszenia prawa własności.
Roszczenia negatoryjne, których przedmiotem są nieruchomości, nie ulegają przedawnieniu, natomiast przedawniają się roszczenia, których przedmiotem są rzeczy ruchome.
Odnosząc się do roszczeń uzupełniających, to należy wskazać, iż przedmiotem tych roszczeń jest naprawienie uszczerbku wynikającego z pozbawienia możności korzystania z rzeczy, na który składają się wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, roszczenie o zwrot pożytków i roszczenie o odszkodowanie z powodu zużycia, pogorszenia lub utraty rzeczy. Przysługują właścicielowi przeciwko posiadaczowi samoistnemu i zależnemu.
Samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne.
Jednakże od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy.
Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył. Obowiązki samoistnego posiadacza w złej wierze względem właściciela są takie same jak obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej wierze od chwili, w której ten dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy.
Jednakże samoistny posiadacz w złej wierze obowiązany jest nadto zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał, oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego.
Samoistny posiadacz w dobrej wierze może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie mają pokrycia w korzyściach, które uzyskał z rzeczy. Zwrotu innych nakładów może żądać o tyle, o ile zwiększają wartość rzeczy w chwili jej wydania właścicielowi. Jednakże gdy nakłady zostały dokonane po chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, może on żądać zwrotu jedynie nakładów koniecznych.
Samoistny posiadacz w złej wierze może żądać jedynie zwrotu nakładów koniecznych, i to tylko o tyle, o ile właściciel wzbogaciłby się bezpodstawnie jego kosztem.
Roszczenia właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również roszczenia o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy. To samo dotyczy roszczeń samoistnego posiadacza przeciwko właścicielowi o zwrot nakładów na rzecz.
Adwokat Jacek Osmólski, fot. pexels.com
