Podlaska konserwator zabytków – prof. Małgorzata Dajnowicz – wpisała do rejestru zabytków województwa podlaskiego krzyż – karawakę z 1892 roku. Usytuowany jest on na terenie zabytkowego cmentarza farnego w Białymstoku.
Krzyż typu karawaka swoją nazwę wywodzi od hiszpańskiego miasta Caravaca i jest związany z relikwiarzem mającym chronić miasto przed klęskami. W Europie typ krzyża – karawaki rozpowszechnił się w XVI wieku i był popularny w kolejnych stuleciach. Karawaki były ustawiane na cmentarzach epidemicznych, przy drogach oraz używane w formie medalika.
– Przedmiotowy krzyż – karawaka znajduje się w 29. kwaterze zabytkowego cmentarza farnego w Białymstoku. Został ufundowany przez parafian jako prośba o ochronę przed epidemią cholery panującą pod koniec XIX wieku w Europie – mówi prof. Małgorzata Dajnowicz, podlaska konserwator zabytków.
Krzyż został wykonany w 1892 roku w fabryce Antoniego Wieczorka, jednego z czołowych fabrykantów działających na terenie Białegostoku w XIX wieku. Zakład Wieczorka, którego początki sięgają lat 70. XIX wieku, szybko stał się jednym z największych w regionie.
– Odbiorcami jego wyrobów byli nie tylko przedsiębiorcy, zakupujący m.in. sprzęt do swoich zakładów rzemieślniczych i fabryk, ale również osoby prywatne, nabywające m.in. metalową galanterię czy ozdobne odlewy – wyjaśnia prof. Małgorzata Dajnowicz.
Żeliwny krzyż z granitową podbudową został wykonany w technice odlewu z elementami technik kamieniarskich. Na ścianach cokołu zostały umieszczone odlewane, prostokątne tablice, dekorowane ozdobnymi mocowaniami, uszkami w narożach oraz profilowaną listwą.
Na tablicach znajdują się teksty modlitw w intencjach ochrony przed zaraźliwą chorobą (morowym powietrzem). W dolnej części podstawy krzyża znajduje się tabliczka z napisem „KARAWIKA”.
Krzyż – karawaka posiada przede wszystkim wartości artystyczne przejawiające się w sposobie zakomponowania obiektu, dekoracyjnym opracowaniu cokołu i tablic oraz graficznym rozmieszczeniu liternictwa użytego w tekstach modlitw.
– Krzyż stanowi znaczące dziedzictwo historyczne i artystyczne wytworów pochodzących z zakładu Antoniego Wieczorka, jest cennym przykładem sztuki odlewniczej. Zachowanie przedmiotowego krzyża – karawaki leży w interesie społecznym ze względu na wartości, których jest nośnikiem – tłumaczy prof. Małgorzata Dajnowicz.
Krzyż – karawaka został wpisany do rejestru zabytków województwa podlaskiego na wniosek Parafii Rzymskokatolickiej pw. Wniebowzięcia NMP w Białymstoku. Rozmowy w sprawie wpisu obiektu do rejestru zabytków trwały kilka lat. W przypadku zabytku ruchomego – wpisu do rejestru dokonuje wojewódzki konserwator zabytków na wniosek właściciela tego zabytku. Krzyż – karawaka jest pierwszym obiektem ruchomym z terenu cmentarza farnego w Białymstoku wpisanym do rejestru zabytków.
Red. PS, fot. mat. pras.
