Uniwersytety trzeciego wieku stają się coraz bardziej powszechnym sposobem realizacji aktywności edukacyjnej.

Pierwszy uniwersytet trzeciego wieku rozpoczął swoją działalność w 1975 roku w Warszawie. Jego założycielką, a także wielką propagatorką tej idei była profesor Halina Szwarz. W latach 80. i 90. XX wieku ruch Uniwersytetów Trzeciego Wieku rozwijał się powoli z tego względu, że w Polsce funkcjonowało jedynie kilkadziesiąt uniwersytetów. Szybki wzrost liczby uniwersytetów nastąpił dopiero po 2002 roku, zaś prawdziwą eksplozję datuje się na rok 2007, kiedy tylko w jednym roku powstało więcej uniwersytetów, niż przez pierwsze 25 lat od momentu zapoczątkowania idei UTW.

Dynamikę wzrostu liczby uniwersytetów trzeciego wieku doskonale obrazują dane statystyczne. W 2007 roku w Polsce działało 125 uniwersytetów trzeciego wieku, aktualnie zaś funkcjonuje już 476 UTW.

Wzrost liczby uniwersytetów trzeciego wieku upatruje się w kilku czynnikach, m.in. we wzroście liczby emerytów w Polsce, udzielanym wsparciu systemowym dla UTW, czy też pojawieniu się nowego pokolenia emerytów, którzy ze względu na fakt, że większość swojego zawodowego życia przeżyło w warunkach kapitalistycznych, mają inne wymagania, potrzeby, styl życia, formy spędzania wolnego czasu.

Warto podkreślić, że ruch UTW przybiera najszybszą dynamikę w miastach, głównie w Warszawie oraz miastach do 50 tysięcy mieszkańców. Największa liczba uniwersytetów powstała w województwie mazowieckim, śląskim, dolnośląskim oraz wielkopolskim.

Natomiast na wsi funkcjonuje jedynie 11 proc. wszystkich uniwersytetów trzeciego wieku. Według danych zawartych w raporcie „Zoom na Uniwersytety Trzeciego Wieku” najmniejszy dostęp do UTW obserwuje się w trzech województwach: świętokrzyskim, podlaskim i podkarpackim.

Uniwersytety Trzeciego Wieku najczęściej przybierają cztery główne typy: jako samodzielne organizacje pozarządowe, najczęściej stowarzyszenia, następnie jako jednostki organizacyjne funkcjonujące w ramach uczelni wyżej publicznej bądź prywatnej, jako podmioty wyodrębnione w ramach innej organizacji pozarządowej, czy też jako podmioty prowadzące działalność w strukturach jednostek samorządu lokalnego (domy kultury, ośrodki pomocy społecznej).

Jednym z podstawowych celów działalności UTW jest stworzenie możliwości zdobycia wiedzy przez osoby w podeszłym wieku, które chciałyby dalej kontynuować naukę. Jednym z czynników, który zdecydował o popularności UTW jest fakt, że wpisują się one w idee edukacji otwartej. Ich głównym celem jest edukacja osób starszych. Jest to formuła działalności edukacyjnej, która przyczynia się do zaspokajania takich potrzeb seniorów, jak: samokształcenie, poznawanie środowiska, poszerzanie wiedzy i umiejętności, wykonywanie społecznie użytecznych działań, wypełnienie wolnego czasu, utrzymywanie więzi towarzyskich, stymulacja psychiczna i fizyczna, a czasem nawet możliwość realizacji młodzieńczych marzeń.

W ramach UTW kształcenie ustawiczne przybiera zróżnicowane formy, poczynając od organizacji warsztatów, seminariów, kursów komputerowych, kończąc na prowadzonych lektoratach, zajęciach sportowych. Uniwersytety trzeciego wieku przyczyniają się między innymi do: rozwoju na poziomie intelektualnym, społecznym, aktywności fizycznej osób starszych, wspieranie pogłębiania wiedzy i umiejętności seniorów, ułatwianie kontaktów z instytucjami, takimi jak: służba zdrowia, ośrodki kultury, ośrodki rehabilitacyjne, angażowanie słuchaczy w aktywność sportową i turystyczną oraz w aktywność na rzecz otaczającego ich środowiska. Ponadto UTW pełnią istotną rolę na rzecz podtrzymywania więzi społecznych i komunikacji międzyludzkiej wśród seniorów.

Uniwersytety trzeciego wieku pełnią funkcję ważnych centrów edukacyjno – kulturalnych dla seniorów. Za ich pośrednictwem osoby starsze mogą nie tylko nabyć nowe umiejętności, kompetencje, ale także aktywnie uczestniczyć w życiu społeczności lokalnych. Należy jednak podkreślić, że korzystanie z usług większości uniwersytetów trzeciego wieku jest jednak uwarunkowane koniecznością spełnienia pewnych wymagań przez jego przyszłych słuchaczy na przykład posiadania statusu emeryta/rencisty, osiągnięcia określonego wieku.

Forma prowadzenia działalności uniwersytetów trzeciego wieku bazuje na wielu instytucjonalnych wzorach aktywności. W pierwszej kolejności są uczelniami, które służą edukacji osób starszych, po drugie – są przestrzenią dla rozwoju osobistego oraz zainteresowań. Pełnią także funkcje towarzyskie. Uniwersytety prowadzą działania podobne do instytucji samorządowej, szkoły, organizacji pozarządowej, czy też nieformalnej grupy towarzyskiej.

Dzięki łączeniu różnych form prowadzenia działalności uniwersytety trzeciego wieku mogą w większym stopniu dopasować swoją ofertę edukacyjną do potrzeb, zainteresowań osób starszych. Aktywność UTW w Polsce staje się szczególnie ważna w perspektywie zjawiska starzenia się polskiego społeczeństwa.

Prowadzona działalność UTW zmierza do szerokiego włączenia osób starszych w wielowymiarowy proces edukacji, aktywizacji integracji społecznej, jednocześnie przeciwdziałając wykluczeniu społecznemu i ekonomicznemu osób szczególnie zagrożonych, w tym przypadku osób starszych.

Źródło: senior.gov.pl