Coraz więcej osób decyduje się na to, aby przed śmiercią rozporządzić swoim majątkiem i spisać testament. O czym należy pamiętać, aby ostatnia wola była uznawana za ważną w świetle prawa? Fachowej porady na ten temat udziela naszej redakcji prawnik – Marta Gołębiewska.
Podlaski Senior: Jakie są podstawowe zasady spisywania testamentów?
Marta Gołębiewska: Przede wszystkim, testament może sporządzić każda osoba pełnoletnia, o ile nie została ubezwłasnowolniona. Należy tego dokonać osobiście, nie ma możliwości spisania testamentu przez pełnomocnika. Testament własnoręczny, inaczej holograficzny, musi być w całości napisany własnoręcznie i podpisany przez testatora. Ponadto dokument ten musi zawierać datę jego sporządzenia. Należy podkreślić, iż testament napisany za pomocą komputera lub podyktowany komuś i jedynie podpisany przez spadkodawcę nie będzie ważny. Przy sporządzaniu testamentu własnoręcznego nie jest wymagana obecność świadków.
W praktyce często pojawiają się wątpliwości, czy testament został rzeczywiście sporządzony własnoręcznie. Ponadto brak wiedzy prawniczej testatora sprawia, że w testamentach własnoręcznych popełnia on błędy, np. w zakresie zapisów czy wydziedziczenia. Wówczas sprawy o nabycie spadku trafiają do sądu, co znacząco wydłuża i komplikuje proces spadkobrania. Nieprecyzyjne zapisy mogą doprowadzić do sporu pomiędzy spadkobiercami. W takiej sytuacji testament będzie podlegał ocenie sądu i może się zdarzyć tak, że z testamentu wynikną nie takie skutki, jakich oczekiwałby spadkodawca, a jego wola wyrażona w testamencie zostanie zastąpiona zasadami ustawowymi zgodnie z kodeksem postępowania cywilnego. Wówczas w pierwszej kolejności dziedziczyć będą małżonek i dzieci, o ile są, a w razie ich braku dalsi krewni, a nie osoby wskazane przez spadkodawcę.
W jakich formach można sporządzić testament?
Poza wspomnianym wcześniej testamentem własnoręcznym, testament można sporządzić u notariusza. Jest to bardzo dogodna forma. Notariusz ustala z testatorem kogo i w jakiej części ten chce ustanowić swoim spadkobiercą, po czym sporządza właściwy dokument i przedstawia go testatorowi do podpisania. Notariusz pomoże także właściwie wydziedziczyć spadkobierców ustawowych, jeżeli istnieją ku temu powody. By sporządzić testament u notariusza wystarczy mieć przy sobie aktualny dokument tożsamości, to jest dowód osobisty lub paszport oraz dane osoby, która ma być spadkobiercą, pozwalające ją zidentyfikować – imię, nazwisko, imiona rodziców, numer PESEL.
Testament sporządzony w formie aktu notarialnego, jest stosunkowo trudno podważyć. Czynności notarialne dokonane przez notariusza mają charakter dokumentu urzędowego. Zaprzeczenie jego treści może nastąpić tylko w szczególnych przypadkach, a obowiązek udowodnienia nieprawdziwości dokumentu urzędowego ciąży na osobie, która zaprzecza jego prawdziwości.
Dawniej popularną formą był testament allograficzny, gdzie spadkodawca ustnie oświadczał swoją ostatnią wolę w obecności dwóch świadków – osób urzędowych. Artykuł 951 Kodeksu cywilnego określa zamknięty katalog osób urzędowych, przed którymi można złożyć takie oświadczenie, są to: wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta, marszałek województwa, sekretarz powiatu lub gminy, albo kierownik urzędu stanu cywilnego. Osoby urzędowe będące świadkami przyjmują oświadczenia woli i sporządzają protokoły w sposób określony w ustawie. Taka forma jest już rzadko stosowana.
Kiedy testament uznaje się za nieważny?
Testament będzie uznany za nieważny, jeśli spadkodawca nie był w stu procentach zdolny do podejmowania samodzielnych czynności prawnych, czyli w przypadku, gdy sporządziła go osoba małoletnia (wyjątek stanowi wejście w związek małżeński) bądź ubezwłasnowolniona, nawet częściowo. Nieważny będzie także testament sporządzony przez pełnomocnika testatora, a nie osobiście. Ponadto unieważnieniu będzie podlegał dokument, który spisany został przez osobę nieświadomą bądź taką, która decyzji nie mogła podjąć w pełni swobodnie, np. przez osobę chorą psychicznie, dotkniętą niedorozwojem umysłowym, ale również w stanie upojenia alkoholowego, po zażyciu środków odurzających albo pod wpływem hipnozy. Nie uznaje się również testamentu, co do którego przypuszcza się, że został sporządzony na skutek gróźb bądź wymuszenia. Osoby, którym udowodni się, że stosowały przemoc psychiczną w celu wpłynięcia na ostatnią wolę zmarłego zostają wykluczone i pozbawione prawa do dziedziczenia. Testament może być również uznany za nieważny, jeżeli przypuszcza się, że zmarły działał na skutek błędu i w innym wypadku dokument mógłby mieć odmienną treść (na przykład kiedy testament zostanie spisany na podstawie nieprawdziwych informacji).
Istnieje możliwość wprowadzania zmian po spisaniu ostatniej woli? Jak to zrobić?
Testament nie wywołuje skutków prawnych dopóki żyje spadkodawca, w związku z tym może on dowolnie dysponować swoim majątkiem, może testament zmienić, odwołać lub sporządzić kolejne. Krótko mówiąc, by zmienić testament, wystarczy napisać nowy i zaznaczyć, że tym samym odwołuje się wszystkie wcześniej sporządzone testamenty lub konkretny testament spisany danego dnia. Dlatego tak ważne jest, by testament zawierał datę jego sporządzenia. Przy istnieniu kilku testamentów spadkobiercy mają obowiązek dostarczyć wszystkie testamenty do sądu, który to ustala, którzy spadkodawcy zawarci w testamentach będą dziedziczyć. W tym celu stwierdza, który testament jest ważny i czy nie został odwołany.
W jaki sposób można zabezpieczyć sporządzony testament?
By zabezpieczyć sporządzony przez siebie testament można go zarejestrować w Notarialnym Rejestrze Testamentów. Rejestr ten pozwala potwierdzić istnienie i łatwiej dotrzeć do poszukiwanego dokumentu. Wpis do rejestru jest dobrowolny i bezpłatny, dokonuje go notariusz na wniosek testatora. Rejestr nie zawiera żadnej informacji o treści testamentu, a jedynie potwierdza, że określony spadkodawca w ogóle jakiś testament lub testamenty zarejestrował i w jakiej kancelarii (kancelariach) można te dokumenty lub ich wypisy otrzymać. Wskazuje także kancelarię, w której testament został złożony.
Informacja o zarejestrowaniu testamentu może być ujawniona dopiero po śmierci spadkodawcy, a informację tę może uzyskać każdy, bez konieczności podania przyczyny poszukiwania testamentu osoby zmarłej. Dopiero dostęp do treści testamentu i możliwość stwierdzenia dziedziczenia na jego podstawie wymaga wykazania interesu prawnego na ogólnych zasadach prawa spadkowego. Dzięki temu, po okazaniu aktu zgonu, spadkobiercy, jak również wierzyciele oraz sądy spadku, mogą sprawdzić istnienie dokumentu.
Zapytania o testament mogą być kierowane nie tylko do polskiego Rejestru Testamentów, ale także do zagranicznych rejestrów testamentów uczestniczących w wymianie informacji, w ramach Stowarzyszenia Europejskiej Sieci Rejestrów Testamentów (ARERT). Rejestry takie prowadzi obecnie większość państw Unii Europejskiej, a także Rosja. W celu uzyskania informacji z rejestru testamentów (zarówno polskiego, jak i zagranicznego) należy zwrócić się do dowolnego notariusza urzędującego w jednym z krajów należących do ARERT.
Czy Pani zdaniem spisywaniem testamentów interesują się seniorzy?
Wydaje mi się, że wzrasta świadomość zarówno wśród seniorów, jak i osób młodszych i sporządzanie testamentów jest coraz bardziej popularne. Niestety wielu ludzi traktuje testament jako czynność bezpośrednio związaną ze śmiercią i odwleka spisanie ostatniej woli w nieskończoność, by odsunąć od siebie perspektywę umierania. Jest to błędne myślenie i nie należy bać się sporządzenia testamentu. Trzeba zauważyć, że u osób w podeszłym wieku często pojawiają się problemy z pamięcią, np. choroba Alzheimera, a taki stan wyklucza sporządzenie testamentu ważnego w świetle prawa. Również osoby, które dużo podróżują, wykonują niebezpieczne zawody czy są obciążone genetycznie powinny pomyśleć o sporządzeniu testamentu, nie sugerując się swoim wiekiem, a dobrem swoich najbliższych.
Dziękuję za rozmowę.
Red. Podlaski Senior / Fot. Pixabay
